علم هَیأت
علمى است که از او بشناسند احوال اجرام بسیطه علوى و سفلى از جهت کمّیات و بعضى کیفیات چون استدارت و مانند آن و اوضاع آن و حرکات ذاتى و عرضى و مقادیر حرکات و جهات آن و مقادیر ابعاد و اجرام و اختلاف اوضاع و علل آن. و امّا موضوع آن، اجرام مذکوره است از جهات معدوده، چه موضوع هر علمى، آن است که در آن علم، بحث کنند از عوارض ذاتى آن. و امّا مبادى آن: و آن، آن است که بناى مسایل بر آن کنند. منقسم است به دو قسم: یکى، روشن و دیگر، خفى. که بیان او در سه علم کنند: الهیات و طبیعیات و هندسیات.چه مبادى خفى هر علمى، آن است که در آن علم، استعمال کنند بر سبیل مسلّمات بىبرهان و در علمى دیگر بیان کنند یا در همان علم بر وجهى که دور لازم نیاید و هر چند، مواضع بیانات این مبادى مختلفاند به دو قسم مىشود: قسمى، متعلق به طبیعیات و دیگر به هندسیات. چه آنچه در الهیات، بیان کنند بعضى به هندسیات تعلق دارد به جهت آنکه از مبادى اوست و بعضى، به طبیعیات، هم از این جهت. و امّا مسایلِ آن،معرفت آنهاست که بر شمردیم بر سبیل تفصیل، چه مسایل هر علم، آن است که در آن علم، بیان آن کنند.
